در مورد سؤال مطرح شده در روایتی آمده است که: «وَ رُوِّینَا عَنْ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) رُفِعَ الْقَلَمُ عَنْ ثَلَاثَةٍ عَنِ النَّائِمِ حَتَّی یَسْتَیْقِظَ وَ عَنِ الْمَجْنُونِ حَتَّی یُفِیقَ وَ عَنِ الطِّفْلِ حَتَّی یَبْلُغَ»(1) حضرت علی علیه السلام می فرماید: که رسول خدا (ص) فرمودند: تکلیف از سه نفر برداشته شده است از خوابیده تا زمانی که بیدار شود و از دیوانه تا زمانی که سالم شود و از طفل تا زمانی که بالغ شود.

یکی از شرایط به فعلیت رسیدن احکام الهی در حق افراد، مکلف شدن آن ها می باشد؛ لذا کودکان قبل از سن تکلیف در پیشگاه الهی تکلیفی ندارند که عمل نکردن به آن گناه محسوب شود و مستحق عقوبت الهی گردند. (2) اما انجام تکالیف الهی مانند نماز و روزه و ... و ترک محرمات الهی در همین سنین نیز برای این افراد موجب جلب رحمت و لطف ویژه خداوند می شود و انجام عبادات برای آن ها مستحب می باشد. (3) لذا کودکانی که توان و انگیزه انجام طاعات الهی و رعایت حدود الهی را دارند. ولی از انجام آن خودداری می کنند، خود را از چنین لطفی محروم می کنند .

باید توجه داشت که برخی از گناهان علاوه بر داشتن اثر اخروی که همان غضب الهی و عذاب اخروی می باشد، آثاری وضعی و طبیعی دارند که انجام آن گناه به صورت طبیعی باعث محقق شدن آن نتیجه می شود. لذا کودکانی که هنوز به سن تکلیف نرسیده اند با انجام چنین گناهی اگر چه مستحق غضب الهی و عذاب اخروی نمی شوند، ولی از اثر طبیعی و وضعی آن عمل در امان نیستند؛ مثلا : خوردن شراب اگر چه در مورد این کودکان عذاب دنیوی و اخروی الهی را نخواهد داشت؛ اما اثر طبیعی آن مثل مستی و زائل شدن موقت عقل و شعور و پرت شدن از یک ارتفاع و یا تصادف و ... را به دنبال خواهد داشت. ظلم نمودن در حق دیگران و حق الناس نیز می تواند از همین قبیل گناهان باشد که انجام آن در کودکی اگر چه گناه نیست، ولی اثر وضعی خود را دارد و باید جبران شود. اما باید به خاطر داشت که این چنین آثاری اگر چه با اراده خداوند محقق می شوند و به معنای عام عذاب الهی محسوب می شوند؛ و در واقع نتیجه خود عمل هستند.

در مورد گناهان قبل از بلوغ باید توجه کرد که میان گناهان مالی و حق الناس با گناهان غیر مالی تفاوت هست. قبل از سن بلوغ برای انسان اعم از دختر و پسر گناهی ثبت نمی شود. اما در صورتی که به طور مثال مالی را سرقت کرده و بعد از بلوغ متوجه مسئله شده باشد، باید مالی را که غصب یا سرقت کرده است برگرداند.(4)

در نتیجه جبران حق الناس لازم و ضروری می باشد. هم چنین خوب است انسان نسبت به گناهان قبل از بلوغ نیز توبه کند و از خدای متعال طلب بخشش نماید.
پی نوشتها:

1. بحارالأنوار، ج 85، ص 134، باب 4،

2. کلینى، الکافی، ج 2، ص 404

3. شیخ حر عاملى، وسائل الشیعة، ج1 ص 42

4. استفتاء از دفتر آیت الله فاضل لنکرانی..